اخلاقیات: مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری

اخلاق یکی از زمینه های اصلی فرهنگ فارسی زبان ایران است. از بررسی متونی که در این کتاب محل تحقیق بوده اند چنین برمی آید که سنتی اخلاقی در کار است که برای فهم آن می باید کل آن را در نظر گرفت. در متون فارسی مورد نظر، انسان با اخلاق، انسانی هشیار است. انسان بی اخلاق در غفلت به سر می برد، همه چیز او را غافلگیر می کند و در تنگنا می گذارد. از اواخر قرن پنجم تدوین سلسله درخشانی از رسائل اخلاقی سنتی آغاز می شود که همگی ریشه در اخلاقیات اندرزنامه ها دارد. از اواخر قرن ششم اخلاق نظام وار که از طبقه بندی فیلسوفان نشات می گیرد به منصه ظهور می رسد. در این جاست که کلام اخلاقی فارسی تکیه بر “عقل” دارد: عقلی که نه تنها یک فضیلت فکری است، بلکه سنجشی است که در راه آینده به گذشته نظر دارد و در حال، نوعی رِندی و مهارت است که با موقعیت ها و روابط انسانی به بازی می پردازد. با این که قسمت اساسی اخلاقیات فارسی تا سده هفتم به صورت پند و اندرز است، اما این گونه اخلاق راهنماست، مشوّق است و کوشش در متقاعد کردن دارد، و هرگز به تلخی نمی گراید و در تنگنا نمی گذارد. ذهنیتی که در پشت اخلاق موجود در این متون پنهان است بیش از ارسطو به نخستین فلاسفه یونانی نزدیک است. در این کتاب نشان داده خواهد شد که اخلاق سنتی بدون دنبال کردن روشی نظام مند، مضامین بس فراوان گرد آورده است و چندین جریان فکری از این مضامین بهره مند شده اند.

این کتاب سنگین و مهم که در سلسله کتاب های فلسفی مرکز انتشار یافته است دارای یک مقدمه، پنج فصل و سه پیوست است.
فصل اول: اندرنامه های کهن (که درواقع بررسی میزاث اخلاقی ایران پیش از اسلام است)
فصل دوم: متن در متن یا طبقه بندی تجربی متون و شناسایی تاثیرهایی که متون متقدم (عربی و فارسی) در متون بعد داشته اند
فصل سوم: رساله های اخلاقی که به شیوه سنتی نوشته شده اند (مثل قابوسنامه، تحفه الملوک، کیمیای سعادت،حدیقه الحقیقه، مکارم الاخلاق، گلستان و بوستان)
فصل چهارم: «نصیحه الملوک»ها که مجموعه خاصی در ادبیات اخلاقی فارسی هستند (مثل: نصیحه الملوک غزالی، کلیله و دمنه و ...)
فصل پنجم: اخلاقیات مبتنی بر اصول و اخلاقیات سنتی.